Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson, Le Sommeil d’Endymion, 1791, Musée du Louvre

Dolci vallate ha il sonno proprio come
La vita del mondo di sopra. Con chiesette che pascolano vento nel prato
Che senza sosta ruminano fino a diventare dipinti
Cancellandosi l’un l’altra in cadenze plagali. Talvolta
Vanno in giro due o tre lune. Presto però scompaiono
La bellezza là dove rimase immobile perdura come un altro corpo celeste
La materia non ha età. Sa soltanto cambiare. Che si prenda dall’inizio
O dalla fine. Con calma corre avanti il ritorno e tu lo segui con apparente indifferenza
Ma intanto tiri la cima in una baia solitaria del mare Mirtoo
E neppure un albero di olivo è assente
Ah Mare come tutto si rinnova non appena ti svegli!
Da bambini quante carezze e come ci giocavamo i genitori ai cinque sassi!
Guarda quale scompiglio solleva nella calma lo Scirocco del sonno e come la divide in due!
Da una parte mi sveglio e piango per i giocattoli che mi portarono via
E dall’altra dormo
Nel momento in cui Elefterios se ne va e la Ionia si perde
Appena si distingue una collinetta con dolci avvallamenti piena di erba riccia
E di fronte massicci contrafforti
Dove proteggerti da ogni eventualità; mentre esuli api
Ronzano a sciami e una nonna nel pescato della sventura riesce
a tirar fuori dai suoi pochi ori figli e nipoti
Scaricato da un fianco ti rotola e t’ignora il pericolo
Che tu stesso una volta hai voluto ignorare
Questo certamente nelle bugie dell’abito che indossi senza rivoltare la fodera
Là dove le macchie si toccarono con le monete d’oro
Come il profano con il sacro
                                                   È strano
Viviamo in modo così incomprensibile ma ci aggrappiamo a questo
Piccola verde colomba bacio del basilico che ti ho dato sul mio letto
E nei miei scritti tre e quattro venti sgrammaticati
Da disorientare i mari ma
Con intelletto e conoscenza ogni imbarcazione segua la sua rotta
Vacillano i fatti e alla fine cadono anche prima degli uomini
Ma l’oscurità non ha la lanterna antivento
Dove è Mileto dove è Pergamo dove Attalia e dove
Costan Costantino Costantinopoli?
Tra mille sonni solo uno è il risveglio ma per sempre.

Artemide Artemide reggi per me il cane della luna
Morde un cipresso e stanno in ansia gli Eterni
Dorme più profondamente chi è intriso di Storia
Avanti accendila con un fiammifero come fosse alcol
                                                                                                   Solo Poesia è
Quello che rimane. Poesia. Giusta essenziale e retta
Come forse l’hanno immaginata le prime due creature
Giusta nell’asprezza del giardino e infallibile nel tempo.

Odisseas Elitis

(Traduzione di Paola Maria Minucci)

da “A occidente del dolore”, 1995, in “Odisseas Elitis, È presto ancora”, Donzelli Poesia, 2011

***

ΩΣ ΕΝΔΥΜΙΩΝ

Ἁπαλές κοιλάδες ἔχει ὁ ὕπνος ἀκριβῶς ὅπως
Καί ἡ ἐπάνω ζωή. Μ’ ἐκκλησάκια πού βόσκουν σέ χορτάρι ἐμπρός ἀέρα
Πού ὁλοένα μηρυκάζουν ὥοπου νά γίνουν ζαηραφιές
Ἡ μιά τήν ἄλλη σβήνοντας σέ πλάγιον ἦχο. Κάποτε
Περιοδεύουν δύο ἢ τρία φεγγάρια. Γρήγορα ὅμως χάνονται
Ἡ ὀμορφιά κεῖ πού ἀκινήτησε διαρκεῖ σάν ἄλλο οὐράνιο σῶμα
Ἡ ὕλη ἡλικία δέν ἔχει. Μόνον ν’ ἀλλάξει ξέοει. Θές πάρ’ την ἀπό τήν ἀρχή
Θές ἀπ’ τό τέλος. Ήρέμα κυλάει ἐμποός ἡ ἐπιστροφή κι ἐσύ τήν παρακολουθεῖς δῆθεν ἀδιάφορος
Τραβᾶς ὡστόσο τό σχοινί σ’ ὅρμο Μυρτῶον ἔρμο
Δίχως οὔτ’ ἕνα ἐλαιόδεντρο νά σοῦ ἀπουσιάσει
Ἂχ Θάλασσα πάνω πού ξυπνᾶς πῶς ξανακαινουριώινονται ὄλα!
Μικροί πῶς χαїδευτήκαμε καί παίξαμε πεντόβολο τά γονικά μας!
Γιά δές τί σηκωμό οηκώνει μές στ’ ἀτάραχα ὁ Σιρόκος ὁ ὓπνιος· καί πῶς στά δύο τά χωρίζει!
Ἀπό τή μιά μεριά ξυπνῶ καί κλαίω γιά τά πού μοῦ ἐπάρθηκαν ἀθύρματα
Καί ἀπό τήν ἄλλη κοιμοῦμαι
Τή στιγμή πού ὁ Ἐλευθέριος φεύγει καί ἡ Ἰωνία χάνεται
Μόλις πού διακρίνεται λοφίσκος μ’ ἁπαλά κοῖλα γεμάτος σγουρά χλοΐσματα
Κι ἀντικρύ ἀντερείσματα σκληρά
Πού νά φυλάγεσαι ἀπ’ ὅλα τά ἐνδεχόμενα· ἐνῶ πρόσφυγες μέλισσες
Κατά σμήνη βομβοῦν καί μιά γιαγιά μές στ’ ἁλιεύματα τῆς δυστυχίας βρίσκει
Νά βγάλει ἀπό τά λίγα της χρυσαφικά παιδιά κι ἐγγόνια

Ξεφόραιηον κι ἀπ’ τό ἕνα πλάι σέ κυλάει ὁ κίνδυνος καί ἀγνοεῖ
Πού σύ ὁ ἴδιος κάποτε θέλησες νά τόν ἀγνοήσεις
Αὐτά βέβαια στά ψέματιι τοῦ ρούχου πού φορᾶς δίχως τή φόδρα του ν’ ἀναποδογυρίσεις
Κεῖ πού ἀγγιχτήκιινε οἱ μουτζοῦρες μέ τά χρυσά νομίσματα
Ὅπως τά βδελυρά μέ τ’ ἅγια
                                               Παράξενο εἶναι
Πόσο ἀκατανόητα ζοῦμε ἀλλ’ ἀπ’ αὐτό κρεμόμαστε
Χλωρό περιστεράπι τοῦ βασιλικοῦ φιλί πού σοῦ ’δωσα ἐπάνω στό κρεβάτι μου
Καί στά γραφτά μου τρεῖς καί τέσσερις ἀνέμους ἀνορθάγραφους
Νά ζαλιστοῦν τά πέλαγα ὅμως
Γεμάτο νοῦ καί γνώση ν’ ἀκολουθεῖ τό δρόμο του κάθε πλεούμενο
Ταλαντεύονται τα γεγονότα καί στό τέλος πέφτουν πρίν κι ἀπό τούς ἀνθρώπους
Ἀλλά φανό θυέλλης ὁέν ἔχει τό σκοτάδι
Ποῦ ’ναι ἡ Μίλητος ποῦ εἶναι ἡ Πέργαμος ποῦ ἡ Ἀττάλεια καί ποῦ
Ἡ Κωνσταν Κωνσταντινο ντινοπολίς;
Στούς χίλιους ὕπνους ἕνας βγαίνει ὁ ξυηνητός ἀλλά γιά πάντοτε.

Ἄρτεμις Ἄρτεμις κράτα μου τόν σκύλο τῆς σελήνης
Δαγκώνει κυπαρίσσι καί ἀνησυχοῦν οἱ Αἰὼνιοι
Κοιμᾶται πιό βαθιά κεῖνος πού ἔχει περιβραχεῖ ἀπ’ τήν Ἱστορία
Μηρός μ’ ἕνα σπίρω ἂς τήν ἀνάψεις σάν οἰνόπνευμα
                                                                              Ποίηση μόνον εἶναι
Κεῖνο πού ἀπομένει. Ποίηση. Δίκαιη καί οὐσιαοτική κι εὐθεία
Ὅπως μπορεῖ καί νά τή φαντασθῆκαν οἱ πρωτόπλιιστοι
Δίκαιη ατά οτυφά τοῦ κήπου καί στό ρολόι ἀλιίθητεη.

Οδυσσέας Ελύτης

da “Δυτικά της λύπης”, Ίκαρος, Αθήνα, 1995