Vincent van Gogh, Paesaggio con covoni e luna che sorge, 1889, Kröller-Müller Museum, Otterlo

La notte ci guarda tra il fogliame delle stelle.
Bella notte silenziosa. Verrà una notte
in cui non ci saremo. E anche allora
il granturco canterà le sue antiche canzoni,
le mietitrici s’innamoreranno accanto ai covoni,
e tra i nostri versi dimenticati
come tra le spighe gialle
un viso giovane, illuminato dalla luna,
guarderà, come noi stanotte,
quella piccola nube d’argento
che si piega e appoggia la fronte sulla spalla dell’altura.

Ghiannis Ritsos

(Traduzione di Nicola Crocetti)

1959

da Seminario estivo, 1953-1964, in Poesie IV, 1975

da “Poeti greci del Novecento”, “I Meridiani” Mondadori, 2010

∗∗∗

Διάρκεια

‘Η νύχτα μάς κοιτάζει μεσ’ απ’ τά φυλλώματα των άστρων.
Όμορφη νύχτα, σιωπηλή. Θα ‘ρθει μιά νύχτα
κι εμείς θα λείπουμε. Και τότε πάλι
θα τραγουδάνε οι αραποσιτιές τ’ αρχαία τραγούδια τους,
οι θερίστριες θα ερωτεύονται πλάι στα δεμάτια,
κι ανάμεσα απ’ τους ξεχασμένους στίχους μας
όπως ανάμεσα απ’ τα κίτρινα στάχυα
ένα πρόσωπο νεανικό, φωτισμένο απ’ το φεγγάρι,
θα κοιτάζει, όπως εμείς απόψε,
εκείνο το μικρό ασημένιο σύννεφο
που γέρνει κι ακουμπάει το μέτωπο του στον ώμο του λόφου.

Γιάννης Ρίτσος

1959

da “θερινό φροντιστήριο” (1953-1964) 

Painting by Dimitrious Pantelis

Questi bei giorni di sole sottraggono ogni argomento alla tristezza.
Baluginano le case calcinate sparse sulla collina verde.
Ecco, anche un cavallo rosso nella piana. Torna qualcosa
di scordato dalle vecchie estati. Ma erano veri
quella ragazza nel campo di granturco e quel ragazzo
nell’oro del meriggio che faceva segno al battello di passaggio
con l’asciugamani da bagno. Eri vero
anche tu che credevi alla musica e che non avevi niente di tuo
se non quello che donavi, e forse quello che donerai ancora.

Ghiannis Ritsos

Karlòvasi, 25.VII.87

(Traduzione di Nicola Crocetti)

da “I negativi del silenzio”, 1987, in “Molto tardi nella notte”, Crocetti Editore, 2020

∗∗∗

Ἄλλο ἕνα ϰαλοϰαίρι

Αὐτές οἱ μεγάλες λιαϰάδες ἀφαιροῦν ϰάθε ἐπιχείρημα ἀπ’ τή θλίῴη.
Φεγγοβολοῦν τ’ ἀσβεστωμένα σπίτια σϰόρπια στόν πράσινο λόφο.
Νά, ϰι ἕνα ϰόϰϰινο ἄλογο στόν ϰάμπο. Κάτι λησμονημένο
ξαναγυρνάει ἀπό παλιά ϰαλοϰαίρια. Κι ἧταν ἀλήθεια
ἐϰεῖνο τό ϰορίτσι μές στίς ϰαλαμποϰιές ϰι ἐϰεῖνο τό ἀγόρι
μές στό χρυσάφι τοῦ μεσημεριοῦ γνέφοντας στό πλοιάριο πού περνοῦσε
μέ μιά ϰόϰϰινη πετσέτα τοῦ μπάνιου. Ἦταν ἀλήθεια
ϰι ἐσύ πού πίστευες στή μουσιϰή ϰαί πού δέν εἶχες τίποτα διϰό σου
παρά μονάχα ἐϰεῖνο πού ἔδινες ϰι ἴσως αὐτό πού θά δώσεις ἀϰόμη.

Γιάννης Ρίτσος

Καρλόβασι, 25.VII.87

da “Τά άρνητιϰα τñς σιωπñς”, 1987, in “Ἀργά, πολύ ἀργά μέσα στή νύχτα”, Κέδρος, 1991

Ghiannis Ritsos

Ah, sì, invecchiano anche le statue e le poesie.
Molti avevano preso parte a quella storia –
uomini, animali, bambini, fiumi, alberi,
ragazzi e ragazze con motociclette, due papere bianche,
il matto silenzioso con una cicca e una galletta;
ed era un mezzogiorno estivo d’oro e sventolavano
le piume della gallina sgozzata luccicando in aria,
e la zia Evanghelìa in cucina puliva le bamie,
e una grossa farfalla si posò sulla saliera.
Nessuno, proprio nessuno allora sapeva
che il transitorio passa nel mito. Alla stazione del treno
venne a sedersi su una panchina una vecchia vestita di nero
che teneva sul grembiule un cesto d’uova come se fosse
l’unica cosa che aveva al mondo. Si addormentò lì.
Qualcuno di passaggio le rubò il cesto. E cadde la notte.
Ah, sì, invecchiano anche le statue e le poesie e i ricordi degli eroi.

Ghiannis Ritsos

Karlòvasi, 23.VII.87

(Traduzione di Nicola Crocetti)

da “I negativi del silenzio”, 1987, in “Molto tardi nella notte”, Crocetti Editore, 2020

∗∗∗

Γηρατειά

Ἄναί, γερνᾶνε ϰαί τ’ ἀγάλματα ϰαί τά ποιήματα.
Πολλοί εἶχαν πάρει μέρος στήν ἱστορία ἐϰείνη –
ἄνθρωποι, ζῶα, παιδιά, ποτάμια, δέντρα,
ἀγόρια ϰαί ϰορίτσια μέ μοτοσιϰλὲτες, δυό ἄσπρες πάπιες,
ὁ σιωπηλός τρελός μ’ ἕνα άποτσίγαρο ϰι ἕνα παξιμάόι·
ϰι ἦταν τότε ἕνα χρυσό θερινό μεσημέρι ϰι ἀνεμίζαν
τά πούπουλα σφαγμένης ϰότας λάμποντας στόν ἀέρα,
ϰι ἡ θεία Εὐαγγελία στήν ϰουζίνα ϰαθάριζε μπάμιες,
ϰαί μιά μεγάλη πεταλούδα ϰάθησε στήν ἁλατιέρα.
Κανένας, μά ϰανένας δέν ἤξερε τότε
πώς τό παροδιϰό περνάει στό μύθο. Στό σταθμό τοῦ τραίνου
ἦρθε ϰαί ϰάθησε σ’ ἕνα παγϰάϰι μιά γερόντισσα μαυροφορούσα
ϰρατώντας στήν ποόιά της ἕνα ϰαλάθι αὐγά σά νά ’ταν
τό μόνο πράγμα πού ’χε στόν ϰόσμο. Ἐϰεῖ ἁποϰοιμήθη.
Κάποιος περαστιϰός τῆς πῆρε τό ϰαλάθι. Κι ἔπεσε ἡ νύχτα.
Ἄ, ναί, γερνᾶνε ϰαί τ’ ἀγάλματα ϰαί τά ποιήματα ϰι οἱ μνῆμες τῶν ἡρώων.

Γιάννης Ρίτσος

Καρλόβασι, 22.VII.87

da “Τά άρνητιϰα τñς σιωπñς”, 1987, in “Ἀργά, πολύ ἀργά μέσα στή νύχτα”, Κέδρος, 1991

Ferdinando Scianna, Amsterdam, 1990

Ci sono versi – a volte intere poesie  –
che neanch’io so cosa voglion dire. Quello che non so
mi trattiene ancora. E tu hai ragione a chiedere. Ma non  chiedermelo.
Ti ho detto che non so.                                        
                                           Due luci parallele
dallo stesso centro. Il rumore dell’acqua
che cade, d’inverno, dalla grondaia colma
o il rumore di una goccia che cade
da una rosa nel giardino annaffiato
lentamente, lentamente, una sera primaverile
come il singhiozzo di un uccello. Non so
cosa vuol dire questo rumore; e tuttavia l’accetto.
Le cose che so te le spiego. Non lo dimentico.
Ma anche queste cose aggiungono qualcosa alla nostra vita. La guardavo
mentre dormiva, il ginocchio piegato sotto il lenzuolo –
Non era solo l’amore. Questo angolo
era il crinale della tenerezza, e il profumo
del lenzuolo, di pulito e di primavera completavano
quell’inspiegabile che ho tentato, ancora inutilmente, di spiegarti.

Ghiannis Ritsos

(Traduzione di Nicola Crocetti)

da “Esercizi”, 1950- 1960, in “Poesie III”, 1964

da “Poeti greci del Novecento”, “I Meridiani” Mondadori, 2010

∗∗∗

Ἀναγϰαία ἐξήγηση

Eἶναι ὁρισμένοι στίχοι – ϰάποτε ὁλόϰληρα ποιήματα –
πού μήτε ἐγώ δέν ξέρω τί σημαίνουν. Αὐτό πού δέν ξέρω
ἀϰόμή μέ ϰρατάει. Κι ἐσύ ἔχεις δίϰιο νά ρωτᾶς. Mή ηέ ρωτᾶς.
Δέν ξέρω σοῦ λέω.
                                Δυό παράλληλα φῶτα
ἀπ’ τόἴδιο ϰέντρο. Ὁ ἦχος τοῦ νεροῦ
πού πέφτει, το χειμώνα, ᾶπ’ το ξεχειλισμἐνο λούχι
ἢ ὁ ἦχος μιᾶς σταγόνας ϰαθώς πἐφτει
ἀπό ’να τριαντάφυλλο στον ποτισμένο ϰῆπο
ἀργά ἀργά ἕνα ἀνοιξιάτιϰο ἀπόβραδο
σαν το λυγμό ἑνός πουλιοῦ. Δέν ξέρω
τί σημαίνει αὐτός ὁ ἦχος· ὡστόσο ἐγώ τόν παραδέχομαι.
Τ’ ἄλλα πού ξἐρω σ’ τά ἐξηγῶ. Δέν τό ἀμελῶ.
Ὃμως ϰι αὐτά προσθἐτουν στή ζωή μας. Κοιτοῦσα,
ὅπως ϰοιμότανε, τό γόνατό της νά γωνιάζει τό σεντόνι –
Δέν ἦταν μόνο ὁ ἔρωτας. Αύτή ήῆ γωνία
ἦταν ῆ ϰορυφογραμμή τᾑς τρυφερότητας, ϰαι τό ἄρωμα
τοῦ σεντονιοῦ, τῆς πάστρας ϰαί τῆς ἄνοιξης συμπλήρωνα
ἐϰεῖνο τό ἀνεξήγητο πού ζήτησα, ἄσϰοπα ϰαί πάλι, νά σ’ τό ἐξηγήσω.

Γιάννης Ρίτσος

da “Ἀσϰήσεις, 1950-1960”, in Ποιήματα 1931-1960, τόμ. Γ’, 1964

Ghiannis Ritsos

Le galline becchettavano ancora per la strada. La vecchia moglie del capitano
sedeva sulla soglia reggendo il nipotino sulle ginocchia ­aperte.
Un ragazzo portava un paniere. Le case
caotiche di fronte al tramonto, con i loro vecchi bauli,
i letti di ferro, i tavoli, i quadri. Un grammofono
suonava rauco in una stanza chiusa. Le lenzuola
avvolgevano in ampi quadrati la loro storia. Non si sentiva il mare.
Una grande mano invisibile sollevava le sedie
due palmi da terra. Come fanno gli uomini a vivere senza la poesia?

Ghiannis Ritsos

(Traduzione di Nicola Crocetti)

da Testimonianze, Prima serie, 1957- 1963

da “Testimonianze”, Crocetti Editore, 2022

Titolo dell’opera originale: Mαρτυρίες
© Eleftheria Ritsou, Greece